Een blog over rouw en verlies is misschien niet direct wat je verwacht als je denkt aan Binorm en haar producten. Toch is het in tijden van verlies, verdriet en rouw juist ook belangrijk om aandacht te (blijven) besteden aan je lichaam. Rouw is rauw. Het is vaak hard werken, rouwen kost veel energie. Iedereen die ooit in het land van rouw terecht is gekomen, kan dat waarschijnlijk wel bevestigen. Na een betekenisvol verlies staat iemands wereld vaak behoorlijk op zijn kop. Hoe lang het op zijn kop staat, hoe dat eruit ziet en hoe je daar gaandeweg mee leert omgaan,  is voor iedereen heel persoonlijk. Er zijn op hoofdlijnen zeker wel overeenkomsten tussen mensen, maar uiteindelijk is elk rouwproces net zo uniek als elk mens dat is. En dat maakt een rouwproces in theorie misschien overzichtelijk, maar is het in de praktijk vaak zo weerbarstig, verwarrend en intens.

Rouw is de achterkant van liefde

Rouw is een normale en gezonde reactie op verlies. Zeker geen stoornis of ziekte. Waar liefde en verbinding is, is het logisch dat je rouwt bij verlies. Er wordt wel gezegd dat rouw de prijs is die we in het leven betalen als we belangrijke verbindingen zijn verloren. Een rouwproces is een aanpassingsproces. Het proces van leren leven met het verlies en het verweven van dat verlies in je leven. [caption id="attachment_885" align="aligncenter" width="611"] Door Floortje Agema[/caption]

Vormen van verlies

Verlies komt in vele gedaanten en rouw wordt niet alleen ervaren als een dierbare sterft. Ook bijvoorbeeld na een echtscheiding, ontslag, (chronische) ziekte of bij het niet kunnen vervullen van levenswensen (zoals een onvervulde kinderwens) kunnen mensen rouw ervaren.

Als je rouwt, rouwt je lichaam ook

Ik zeg altijd: ‘rouw zit in je hoofd, in je hart en ziel en in je lijf’. In mijn eigen praktijk hoor ik het vaak: “ik ben zo moe, het ontbreekt me aan energie”. Mensen in rouw zijn geestelijk en emotioneel, maar zeker ook lichamelijk moe. Iemand in rouw kan een scala aan fysieke klachten ervaren: een brok in de keel, steen op de maag, problemen met de spijsvertering. Verminderde eetlust. Spierpijn, hoofdpijn en duizeligheid. Lange tijd een verminderde concentratie en vergeetachtigheid. Wie rouwt, heeft een ontregeld hormoonsysteem. Er worden bijvoorbeeld een tijd lang meer stresshormonen aangemaakt. Slapen gaat (daardoor) vaak slechter dan voorheen. Deze chronische stress zorgt voor een verhoogde spierspanning. Soms zijn er klachten die voor extra onrust zorgen: druk op de borst, steken in het hart, hartkloppingen, ademhalingsproblemen, hyperventilatie.

Rouw en lichamelijke klachten

Angst en somberheid, op zich normale en veelvoorkomende ‘rouwsymptomen’, kunnen daardoor ook toenemen. Belangrijk is hier te benadrukken dat er een verschil is tussen pijnbeleving en daadwerkelijke lichamelijke klachten. Soms ervaart iemand in rouw heftige lichamelijke klachten, maar blijkt bij fysiek onderzoek (wat ik altijd adviseer om te doen als je je zorgen maakt over je klachten) geen lichamelijke of medische oorzaak te vinden. Hoe kan dat dan? Stelt de rouwende zich dan aan? Beeldt hij of zij het zich allemaal in? Nee. Dit is allemaal het gevolg van het subtiele samenspel tussen lichaam en geest. Die zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar. In vreugdevolle maar zeker ook in verdrietige tijden. Rouw zit in je hoofd, in je hart en ziel en dus ook in je lijf. Meer hierover weten? Lees dan eens dit artikel over rouw in het lijf.

Rouw kent geen fasen

Vroeger werd gedacht dat rouw een proces was waarin je verschillende fasen moest doorlopen met een duidelijk einddoel: ‘nu is het klaar’. Inmiddels heeft onderzoek, maar zeker ook de ervaring van rouwenden ons geleerd dat het anders gaat. Rouwen is een grillig proces waarin het vooral belangrijk blijkt te zijn om ‘beide benen van rouw te gebruiken’. Het ene been is je ‘verliesbeen’ en het andere been is je ‘herstelbeen’. Er is aandacht, tijd en ruimte nodig voor je verlies en er is aandacht en tijd nodig voor herstel. Rouwen is het constant heen en weer slingeren tussen die twee werelden: het verdriet ervaren en toelaten, bezig zijn met herinneringen, jezelf terugtrekken en aan de andere kant het weer deelnemen aan de wereld om je heen, nieuwe dingen doen, afleiding van de pijn zoeken. Beide zijn nodig om vooruit te komen in je rouwproces. Rouwen gaat in die zin dus ook niet over ‘verwerken’ of ‘een plekje geven’. Rouwen gaat over je balans hervinden, stapjes of stappen zetten, vallen en weer opstaan, hollen én stilstaan. Langzaam je weg en jezelf hervinden. Rouw heeft ook niet altijd een duidelijk eindpunt. Of zoals de bekende Belgische rouwdeskundige Manu Keirse zo mooi zegt over het rouwproces: “Uw tranen zullen drogen. Niet voor altijd, maar steeds weer opnieuw”.

Kun je zien dat iemand rouwt?

Rouwen betekent dus niet dat iemand alleen maar heel verdrietig of somber is. Tranen kunnen een teken zijn dat iemand verdriet heeft, maar het ontbreken van tranen betekent niet dat iemand geen verdriet (meer) heeft. Het feit dat iemand zijn of haar werk weer gaat oppakken, er alleen op uit gaat, weer een feestje bezoekt, weer kan lachen, er ‘goed uitziet’, is fijn. Het zijn tekenen dat iemand weer de energie en mentale ruimte heeft om op het herstelbeen te gaan staan. Maar daarnaast, daarbij en daarachter loopt de rouw net zo goed met iemand mee. Dat verliesbeen is er ook altijd. Deze uiterlijkheden zijn niet perse een teken dat iemand het heeft ‘verwerkt’ of  ‘een plekje heeft gegeven’, maar zijn een teken van het hervinden van een balans waarin verdriet en herstel beiden de aandacht krijgen die nodig is in het proces van aanpassen aan de nieuwe situatie.

Hoe gaat het met je?

De omgeving van iemand in rouw worstelt soms evenzo als de rouwende zelf: Wat kan ik doen? Wat moet ik wel of juist niet zeggen? Zal ik er naar vragen of maak ik iemand dan weer verdrietig? Het is toch al weer een tijd geleden, zal ik het maar laten rusten? Voor de rouwende op zijn of haar beurt is het soms ook een uitdaging om dit duidelijk aan te geven. Want de ene dag zou je er heel graag (weer) even over willen praten, de andere dag wil je met rust gelaten worden. Het stellen van vragen kan helpen. Hoe spannend dat misschien ook is. Want stel dat er tranen komen? Wees niet bang om iemand verdrietig te maken met een vraag. Want dat verdriet is er toch wel. Het is veel pijnlijker als mensen geen vragen (meer) stellen. Of afstand houden. Jou gaan ontwijken. Probeer zoveel mogelijk om zonder oordeel te blijven en geen dingen in te vullen voor de ander. Ook goedbedoelde adviezen zijn niet altijd helpend. Gewoon luisteren naar wat iemand in rouw wil vertellen, is vaak al meer dan genoeg.

Concreet

Een veel gestelde algemene vraag als “hoe gaat het met je?” is vaak lastig te beantwoorden. Want hoe leg je nou in het kort uit dat het alle kanten op gaat? Dat er goede en slechte dagen zijn. Dat je soms even alle pijn kan vergeten en dat er dagen zijn dat je het liefst in je bed wil blijven. Een vraag als “hoe was je dag?” of “red je het een beetje deze week?” kan dan een fijnere vraag zijn. “Bel maar als ik iets voor je kan doen” werkt ook niet altijd. Als je iets wil doen, maak het dan concreet: “zal ik deze week een maaltijd voor je koken of je hondje uitlaten?” Nog een tip: zet belangrijke ‘rouwdata’ in je kalender. En stuur nog eens een berichtje als je op de kalender ziet dat de sterfdag of geboortedag van iemands geliefde partner, ouder of kind er weer aankomt. Ook na jaren kan dat heel fijn zijn. Want het leven gaat door, maar rouw reist soms lang met iemand mee en het gemis wordt niet perse na een jaar, als alle seizoenen langs zijn gekomen, opeens veel minder. En tot slot, wees niet te snel bang dat je het fout doet. Niemand is perfect. Dat geldt net zo goed voor de rouwende als voor diegene die iemand in tijden van rouw wil ondersteunen.

Wat helpt jou in tijden van rouw?

Hoewel ook dit voor iedereen weer persoonlijk is en afhankelijk van de omstandigheden van het verlies, zijn er een aantal algemene dingen te zeggen:

• Neem tijd en ruimte voor je rouw. Er bestaat geen vast patroon of tijdspad;
• Rust en regelmaat: neem –zeker in het begin- niet te veel hooi op je vork en probeer een vast dagritme aan te houden. Zorg dat je het behaaglijk hebt. Zet de kachel wat hoger als dat fijn is. Trakteer jezelf op een lekkere warme deken of omslagdoek. Maak een kruikje. Na verlies van een partner wordt vaak de lichamelijke aanraking zo gemist. Kijk of een massage voor jou fijn is. Koop een fijne bodylotion en smeer jezelf daarmee dagelijks in. Uit onderzoek blijkt dat bij aanraking (ook door jezelf) er fijne stofjes door je hersenen worden aangemaakt die de stress in je lijf laten verminderen;
• Rondom verschillende vormen van verlies zijn er online lotgenotengroepen en informatieve websites. Neem daar eens een kijkje als dat voor jou past;
• Zoek hulp als je er alleen even niet uit komt. Ga naar vrienden, familie, buren. Hulp vragen is niet ‘zwak’. Je kan je proces onnodig vertragen als je te lang alleen blijft worstelen. Het is jouw weg, maar je hoeft hem niet alleen te lopen;
• Schroom niet om professionele hulp in te schakelen als dat nodig is. Je huisarts is vaak goed op de hoogte van de mogelijkheden voor ondersteuning bij rouw in jouw woonplaats of directe omgeving;
• Las op zijn tijd even een rouwpauze in. Ga op je herstelbeen staan en zoek even afleiding. Hoe kort dat soms ook maar lukt. Het helpt je om het vol te houden in intense, verdrietige tijden.

Literatuur

Lees iets over rouw als dat fijn is voor jou. Er is inmiddels heel veel geschreven over rouw, zowel door rouwdeskundigen als vanuit persoonlijke ervaringen. Een paar suggesties:

1. 1. Manu Keirse : ‘Vingerafdruk van verdriet’
   2. Riet Fiddelaers-Jaspers: ‘Herbergen van verlies’
   3. Lisanne van Sadelhoff: ‘Je bent jong en je rouwt wat’
   4. Gijs van der Sanden: ‘Rouwen voor beginners’
   5. Karin Kuiper: ‘Je mag me altijd bellen’
   6. Megan Devine ‘Het is oké om je niet oké te voelen’

Over Janet:

Janet is afgestudeerd psycholoog en gecertificeerd verlies- en rouwbegeleider. In haar praktijk aan de IJssel in Zutphen begeleidt ze mensen die een verlies hebben meegemaakt en ondersteunt hen in het rouwproces. Ook verzorgt Janet trainingen op maat en geeft ze voorlichting en lezingen over verlies en rouw. Meer informatie over Janet en haar werk vind je op: https://verlies-en-rouwbegeleiding.nl